Το στρατόπεδο.

Ετυμολογικά

Η παλιομοδίτικη, σπάνια αυτή λέξη (στο διαδίκτυο δεν την βρήκα πουθενά, με αρκετή αναζήτηση) έφτασε πιθανότατα στην ελλάδα από την ομόσημη γερμανική λέξη Kaserne. Όσο για την ετυμολογία της τελευταίας, η γερμανική Βικιπαίδεια πιθανολογεί ότι Kaserne < al-Qasr (αραβικά) < castrum (λατινικά) < κάστρο > κάστρο. Άλλη εκδοχή, λέει πάλι η γερμανική Βικιπαίδεια, από το ιταλικό casa d'arma («οπλοστάσιο»).

Η πιο διαδεδομένη πάντως εκδοχή, που συναντά κανείς και σε άλλα λεξικά, είναι πάνω-κάτω ότι Kaserne < cazerna (προβηγκιανά, «τετράδα ανθρώπων») < quaterna/quaderna (λατινικά, «τετράδα ανθρώπων», «φρουρά τεσσάρων στρατιωτών») < quater («τέσσερις φορές»).

Ενδιαφέρον ότι το λατινικό τέσσερα –συγκεκριμένα, το «τέταρτος», quartus– έχει δώσει λέξεις με παρεμφερή σημασία και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, όπως για παράδειγμα το ισπανικό «στρατόπεδο» cuartel (καμία σχέση με το καρτέλ < cartel (γαλλικά) < cartello (ιταλικά) < charta (λατινικά) < χάρτης) και το γαλλικό «στρατιωτικό διοικητήριο, επιτελείο» quartier. Τέτοια σύνδεση στα ελληνικά του αριθμού τέσσερα με το στρατό, αν υπάρχει, μου διαφεύγει. Το φαινόμενο πιθανά θα βασίζεται στο θεσμό του ρωμαϊκού στρατού μία φρουρά να απαρτίζεται από τέσσερις στρατιώτες, μαρτυρίες για τον οποίο βρίσκει κανείς εύκολα στο διαδίκτυο (πολλές απ' αυτές παραπέμπουν στον ιστορικό Πολύβιο και το εδάφιο vi 33).

Και που λές παλικάρι, είχε ήδη βραδιάσει, το κρύο τρυπούσε τα κόκαλα. Καλή η γκόμενα κι' οι έρωτες· αλλα άντε περπάτα δέκα χιλιόμετρα στο χιόνι να γυρίσεις στην κασέρνα. Και να σε μυριζόταν ο λοχίας; κάηκες. Άλλα χρόνια τότε... Μιά βδομάδα μ' έψηνε ο πυρετός. Πρώτη και τελευταία φορά που την έκανα τη δουλειά.

(από Vrastaman, 13/03/10)

βλ. και καζάρμα

Έχεις καλύτερο ορισμό; Πρόσθεσέ τον!

Δημοσιεύτηκε
Τελευταία επεξεργασία

#1
vikar

Νά 'ναι καλά ο κυρ-Βασίλης που μου έμαθε τη λέξη.

Την άκουσα σε παρέα μ' έναν παλιό βορειοελλαδίτη πόντιο κι' έναν κύπριο (ναί, τον πρόχειρο), και μόνο εγώ ομολόγησα οτι δέν την ήξερα. Ίσως να λέγεται ακόμα στην κύπρο λοιπόν, αλλα άς μας πεί κανας κουμπάρος.

#2
poniroskylo

Την έχω συναντήσει τη λέξη στα ελληνικά ως καζέρνα - με ζήτα - και στη μορφή αυτή την βρίσκει ο γούγλης.

Θυμάμαι ότι η λέξη υπάρχει - στη γερμανική εκδοχή - και στον πρώτο στίχο της Lili Marleen

[I]Vor der Kaserne,
Vor dem großen Tor,
Stand eine Laterne
Und steht sie noch davor[/I].

Η ιταλική εκδοχή είναι caserma - καζέρμα, με ζήτα και μι.

#3
vikar

Στόκος... Νά 'σαι καλά ρε πονηρέ. Η λέξη όντως παίζει πολύ περισσότερο απ' όσο νόμισα, έλεγα κι' εγώ. Παίρνει κι' άλλο ψάξιμο.

#4
vikar

Η λέξη δέν υπάρχει ούτε με ζήτα καταχωρισμένη σε ονλάιν Τριανταφυλλίδη ή Μπαμπινιώτη (βήτα έκδοση), αλλα βρίσκεται παμπόλικες φορές σε παλιές εφημερίδες, συχνά σε λογοτεχνικά ή λογοτεχνίζοντα συμφραζόμενα, και φαίνεται να σήμαινε, εκτός απο «στρατόπεδο», «στρατιωτικό οίκημα» ειδικότερα, και μάλλον «στρατιωτικός κοιτώνας» (παρακαλούνται οι ποντοδότες οπως αποκαταστήσουν την τάξη στη βαθμολογία, επιλέγοντας «ελλιπής ορισμός»).

Απόσπασμα απο Νίκο Καζαντζάκη:> Ένας φαντάρος χλωμός, με γυαλάκια, πρόβαλε στην πόρτα της καζέρνας· κοντοστάθηκε σταστιμένος. Ανάθεμά τη για τέχνη, συλλογίστηκε, και δεν τού 'κανε καρδιά να δρασκελίσει το κατώφλι, ανάθεμά τη για τέχνη να σκοτώνεις![/quote]> Ο Άγιος Παντελεήμων είνε μία καζέρνα οικοδομηθείσα απο ένα νεόπλουτον της Μόσχας. Κατα το 1914, ο άγιος Παντελεήμων διέτρεφε δύο χιλιάδας μοναχούς. Τα κελλία του ηδύναντο να περιλάβουν τέσσαρας χιλιάδας καλογήρους. Και έξ χιλιάδες. Μα τί εγύρευαν τόσοι μοναχοί μέσα εις ένα μοναστήρι; Διατί να μήν υπάρχουν και καλογραίαι; Ώ! Φαντάζομαι τι είδους εισήγησιν θα εσχεδίαζε να κάμη εις το αυτί του Τσάρου ο Ρασπούτιν!

Η πειθαρχία είναι γερμανική. Η οργάνωσις στρατιωτική. Ο Άγιος Παντελεήμων έχει ίδιον καθεστώς. Η καθαριότης είναι ευλογημένη. Ο ηγούμενος έχει μίαν εξουσίαν Ανατολικού Σατράπη. Χωρίς την ευλογίαν του, κανείς καλόγηρος δεν εμπορεί να εξέλθη. Καθορίζει εις τον καθένα την εργασίαν του. Κρεοπώλαι, ψαράδες, καθαρισταί, μάγειροι, ράπται, υποδηματοποιοί, φωτογράφοι, βιβλιοθηκάριοι, όλοι περπατούν επάνω στα δάχτυλα. Διστάζει κανείς, εμπρός εις αυτήν την καζέρναν, εμπρός εις αυτούς τους τοίχους, το πάχος των οποίων τρώγει τα κανόνια, εμπρός εις αυτές τις τρείς χιλιάδες κενές θέσεις, εμπρός εις αυτήν την ενιαίαν διοίκησιν του Αγίου Όρους. Μακεδονία, 14/7/1929, σελ. 3 Επίσης, απο μετάφραση Αραγκόν:[quote=Ελευθερία, 11/1/1959, σελ. 4]Ο κοιτώνας των ανθυπολοχαγών φωτίζονταν μονάχα μ' ένα κερί που ήταν πάνω στο τραπέζι και στο ταβάνι και στους τοίχους διαγράφονταν οι σκιές των παικτών. Τα βρώμικα τζάμια μόλις φαίνονταν.

Ο κοιτώνας των ανθυπολοχαγών. Δηλαδή στην Καζέρνα του Παντεμόν, οπου πρίν απο δυό μήνες υπήρχαν σωματοφύλακες που έφυγαν στο αναμεταξύ για την επαρχία, ούτε οι ανθυπολοχαγοί, ούτε οι υπολοχαγοί είχαν κρεβάτια. Ελευθερία, 17/3/1963, σελ. 7 Κάνας παλιός μας διαβάζει; (Μπάς και γλιτώσουμε απο λίγο διάβασμα...)

#5
vikar

Να προσθέσω ακόμη οτι, σύμφωνα με τη γερμανική Βικιπαίδεια που έγραφα επάνω, το caserna στα ισπανικά σήμαινε «ευρύχωρο σπίτι» (τώρα σημαίνει «στρατόπεδο» λέν τα ονλάιν λεξικά), πράμα που συνάδει με την πιό εξειδικευμένη σημασία της καζέρνας ώς «κτιρίου».

Τελικά, και να τ' αφήσω εδώ για την ώρα, καταλαβαίνω οτι σημαίνει είτε γενικά «στρατόπεδο», είτε ειδικότερα, και ίσως πιό συχνά, «στρατώνας». Και σόρι για το χάος...

#6
Abas

παιδες στα μερη της μανας μου (παλαι ποτε ενετοκρατουμενη πελλοπονησος), το στρατόπεδο λέγεται και σημερα απλά καζέρμα με «Μ», και μαλιστα υπαρχει και ως τοπωνυμιο σε πρωην περιοχες στρατοπεδων.

Σε αυστηρη παντως μεταφραση απο τα ιταλικα Caserma=στρατωνας

#7
vikar

Απο κερκυραϊκό στιχούργημα:> Ξημέρωμα εσύφτακα

να φτάκω στην καζέρμα
μα η δόλια ελησμόνησα
όρσε μου τα κλειδιά τα έρμα Υπάρχει περίπτωση λοιπόν η λέξη να μπήκε στα ελληνικά παλιότερα, απο τα ιταλικά, και όχι απο τα γερμανικά. Το οτι ήδη γράφεται σε εφημερίδες της δεκαετίας του Είκοσι άλλωστε, μπορεί να είναι ενδεικτικό. Θέλει κι' άλλο ψάξιμο.

(Είναι απίστευτο το πόσο στραβά πάει αυτή η ανάρτηση!... :-Δ)

#8
vikar

Και φυσικά, η μεγάλη, η πιό μεγάλη πατάτα απο όλες... (ταμπούρο...): δέν είναι castrum < κάστρο, αλλα castrum > κάστρο (το δέ castrum είναι αβέβαιης προέλευσης).

Αυτό ηταν. Αποχή για λίγες μέρες απ' το σάιτ για λόγους ευθιξίας...

#9
poniroskylo

@ vikar: Αρχηγέ, δεν έχεις δίκιο - είναι εξαιρετική η ανάρτηση, και δεν κάνω πλάκα.

Διασώζει μια απειλούμενη βερσιόν της λέξης
Έχει τεράστιο ετυμολογικό πλούτο
Έδωσε λαβή για χρήσιμα σχόλια
Έδωσε πάσα για νέο λήμμα - καζάρμα
Μου θύμισε τη Μάρλεν Ντήτριχ

Τι άλλο θες;

#10
HODJAS

Βίκαρ παίξε για το λαό σου!

#11
vikar

Τι άλλο θες; πονηρό Γκόμενα κύριε εγώ έβγαλα απ' αυτόν τον ορισμό; Στο τάλιρο χέστηκα; Έστω: καφέ μου έκανε;!...

Α δέ μιλάμε τώρα έ;...

Αύριο κατελπίδα ταξιδεύω για προορισμό με αβέβαιη πρόσβαση στο ίντερνετ ελλάδα και είπα να το παίξω λίγο ντράμα κουίν, κι' εσείς με ξεμπροστιάζετε τώρα να πούμε...

Πραγματικά το διασκέδασα με την «κασέρνα» του κυρ-Βασίλη, γιατι όταν την ανέβασα ένιωθα οτι έχω κάνει ότι μπορούσα απο ψάξιμο, και μέσα σε λίγες ώρες βγήκα μαλάκας απο δυό-τρεις μεριές. Η λέξη έχει απρόσμενο ενδιαφέρον και βάθος απο πολλές απόψεις, πράμα που δέν το περίμενα με την καμία τις προάλλες που την πρωτάκουσα. Απ' τις φάσεις που με κάνουν να ερωτεύομαι το σάιτ ξανά και περισσότερο.

Το θέμα της κασέρνας/καζέρνας/καζέρμας/καζάρμας δέν έχει λήξει για 'μένα. Ελπίζω να το έχετε λήξει με το που θα ξαναμπώ όποτε ξαναμπώ. (Γιατι αλλιώς θ' αναγκαστώ να το ξαναπιάσω εγώ, και ποιός ξέρει τι άλλες κοτσάνες θα πετάξω πάλι... :-Ρ)

#12
Galadriel

Αυτομαστίγωση. Να σε δω Βίκαρ γυμνό από την μέση και πάνω με το μαστίγιο με τις εννιά ουρές να χτυπιέσαι λυσσαλέα «λάθος την έκανα την κασέρνα» (σσσσσσσσσακκκκκ!) «γιατί φέρθηκα επιπόλαια» (σσσσσσσσακκκκ!) και οι ουλές να τρέχουν αίματα αααααααχαχαχ

#13
HODJAS

Απο τη μέση και κάτω το μαστίγιο με τη μια ουράαααααααααα

#14
betatzis

«Προχώρησε και στήλωσε το βλέμμα γυάλινο στην απαθή ματιά του Κολοβού. Κείνος στην αρχή έμεινε αδιάφορος, μα όσο έβλεπε τον ταγματάρχη να επιμένει, έφερε το κεφάλι του ψηλότερα κι ανασηκώνοντας τ΄απάνω χείλος έδειξε τα τσαπόδοντά του σα να του λεγε : »Πρώτος στο στάβλο εγώ. Εσύ κουμανταδόρος στην καζάρμα«.

Μάριος Χάκκας, διήγημα »Ο Κολοβός« από τη συλλογή »Τυφεκιοφόρος του εχθρού«. Το χώνω εδώ και όχι στην καζάρμα της ιρονίκ, γιατί εδώ είναι με τη σημασία του στρατοπέδου. (Ο Κολοβός πρόκειται για μουλάρι).

#15
HODJAS

Η καζάρμα (λέγεται ακόμα caserma στα ιταλικά με την έννοια του στρατώνα), μετωνυμικώς και μόνο σημαίνει στρατόπεδο (το περιέχον αντί του περιεχομένου - το γενικώτερο αντί του ειδικωτέρου) και επακριβώς μεταφράζεται στη στρατιωτική διάλεκτο ως πυραρχείο, δηλαδή το συγκεκριμένο δωμάτιο όπου φυλάσσονται οι οπλοβαστοί με τα γκάνια και τα πυρομαχικά.

#16
iron

δεν θυμάσαι, χότζα, που τα λέγαμε τότε;...

#17
HODJAS

Α! Ναι, τί μου θύμισες τώρα...