Ρήμα της Κυπριακής Ελληνικής που ενδέχεται να ακουστεί σε συναναστροφές με Κύπριους φοιτητές ανά το παγκόσμιο. Το ρήμα περικλείει διάφορες συνειδητές αλλαγές στον τρόπο ομιλίας οι οποίες θα αναλυθούν αμέσως μετά το σύντομο ετυμολογικό διάλειμμα.
Το ρήμα προέρχεται από τον χαρακτηρισμό «καλαμαράς» που στην καθομιλουμένη κυπριακή σημαίνει Έλληνας της Ελλάδας, σε αντιδιαστολή με τον ελληνόφωνο πληθυσμό της Κύπρου.
Όταν κάποιος (κύπριος) καλαμαρίζει, σημαίνει ότι (συνήθως) συνειδητά προβαίνει σε αλλαγές στο λεξιλόγιο, την σύνταξη και την φωνολογία ώστε να μοιάζει με την Κοινή Νέα Ελληνική. Πρόκειται για φαινόμενο μαζικής υπερδιόρθωσης (hypercorrection)
Ο όρος έχει υποτιμητική χροιά αλλά το φαινόμενο καθεαυτό γίνεται όλο και πιο αποδεκτό καθώς παρατηρείται σύγκλιση των κυπριακών διαλέκτων σε μια κοινή Κυπριακή που αποτελεί μείγμα χαρακτηριστικών της κυπριακής διαλέκτου και της κοινής Ελληνικής.
Οι Αλλαγές:
Α. Φωνολογικά
- Στα κυπριακά ιδιώματα επιβιώνουν τα διπλά σύμφωνα των αρχαίων (πχ άλλος: /'alːos/ αντί /'alos/) αλλά αναπτύσσονται και σε άλλες θέσεις που δεν υπήρχαν αρχικά (πχ σκύλος: /'ʃilːos/ αντί /'/'scilos/). Όταν κάποιος καλαμαρίζει, δεν προφέρει τα διπλά σύμφωνα.
- Στα κυπριακά ιδιώματα διατηρείται και η προφορά των δασέων [pʰ], [tʰ] και [kʰ], τα οποία σε αρκετές περιπτώσεις έχουν και λεξιλογική σημασία (πχ κούπα (δοχείο) /kupʰa/ VS κούπα (έδεσμα) /kupa/). Και αυτά είναι πιθανόν να απουσιάσουν από το λόγο κάποιου που καλαμαρίζει.
- Στο κυπριακό ιδίωμα παρατηρούνται τα σύμφωνα [ʃ], [ʧ] (και τα μακρά/δασέα/ηχηρά variants τους) που υποκαθιστούν τα [ç] και [c] σε συγκεκριμένα φωνητικά περιβάλλοντα. Και πάλι, αυτά τα σύμφωνα θα αποφευχθούν από αυτόν που καλαμαρίζει. Μερικές λέξεις όπως ο σύνδεσμος «και» /ʧe/ (αν είναι ήχηρο: /ʤe/) αντιστέκονται στον τύπο της Κοινής /ce/.
Αντιστροφή της αποσιώπησης των β, δ, γ, πχ η κατάληξη ουσιαστικόν -ούδιν προφέρεται συνήθως -ούιν. Κάποιος που καλαμαρίζει όχι μόνο θα προφέρει αυτά τα σύμφωνα, αλλά θα τα προφέρει και σε θέσεις που δεν υπήρχαν αρχικά.
O γράφων δεν έχει παρατηρήσει άλλα φωνολογικά χαρακτηριστικά της κυπριακής να διορθώνονται από τους καλαμαρίζοντες.
Β. Μορφολογία/Σύνταξη
Στην Κύπρο η κυπριακή γραμματική και η γραμματική της Κοινής βρίσκονται σε σύγκρουση. Διάφορα κλιτά μέρη του λόγου σχηματίζονται διαφορετικά.
- Το ρήμα «είναι» στα κυπριακά κλίνεται ως: είμαι, είσαι, ΈΝΙ/ΕΝ, είμαστεΝ, είσαστεΝ/είσαστΙΝ, ΈΝΙ/ΕΝ. Ο καλαμαρίζοντας πιθανόν να αντικαταστήσει το ένι με το είναι σε μια καθόλα κυπριακή πρόταση προκαλώντας μια awkward κατάσταση.
- Οι προσωπικές αντωνυμίες είναι: εγιώ/εγιώνι /e'ʝo/ /~ni/, εσού, τζείνος/η/ο /'ʧinos/ /~i/ /~o/, εμείς, εσείς, τζείνοι/ες/οι. Όπως και πιο πάνω.
- Οι καταλήξεις των ρημάτων -ούμεν(τε), -όννετε για α' και β' πληθυντικού αντικαθίστανται από αυτές της κοινής.
Περιφραστικοί χρόνοι. Παρόλο που αποφεύγονται στην Κυπριακή, οι καλαμαρίζοντες τείνουν να τους χρησιμοποιούν, ωστόσο σχηματίζονται διαφορετικά: Κυπριακή | Ελληνική | Καλαμαρισμός Είπα της |Της είχα πει| Είχα της πει. <- παρατηρείστε ότι το «της» αντιστέκεται και παραμένει μετά το κυρίως ρήμα αντί να πάει μπροστά από αυτό.
Παρατηρείται και υπερδιόρθωση άλλων δομών σύνταξης για τις οποίες ο γράφων επιφυλάσσεται να γράψει αφού μελετήσει εις βάθος.
Γ. Λεξιλογικά
Απάνθισμα Κυπριακών λημματουθκιών.
Αρκετές λέξεις στο πιο πάνω λινκ είναι απαρχαιωμένες και δεν χρησιμοποιούνται πλέον, άλλες χρησιμοποιούνται καθημερινά και αρκετές από αυτές θεωρούνται μιάσματα από τους καλαμαριστές.
Ο Κύπριος που χρησιμοποιεί αδιάκριτα την κοινή γλώσσα λέγεται ότι «ελληνικουρίζει» ή «καλαμαρίζει». http://greeksurnames.blogspot.com/2010/06/blog-post.html
19 σχόλια
HODJAS
Εύγε!!!
Vrastaman
Μπράβο, έλειπεν!
Galadriel
Καλογραμμένο και ενημερωτικό.
Βαναμπαρμπαριστές
- Καλημέρα καλαμάρι
- Καλαμάρι καλημέρα
perkins
μπράβο, πολλά με άρεσεν!
xalikoutis
Κύπριε αδερφέ μου σ' ευχαριστώ ειλικρινά που μοιράζεσαι τις γνώσεις σου... όπως είχε πει κάποτε μια ψυχή (ο βίκαρ τέλος πάντων) «οι γλωσσολόγοι μας σνομπάρουν» και είχε ανάλογο παράπονο κι από τους κύπριους...
Αλλά έχω μια απορία μεταμφιεσμένη σε διαφωνία: Με τις κολυβογλωσσολογικές μου γνώσεις ξέρω υπερδιορθώση να είναι οι περιπτώσεις που ένας γλωσσικός τύπος αλλοιώνεται ώστε να προσαρμόζεται σε γλωσσικά πρότυπα υψηλότερου status, αλλά με το αποτέλεσμα να είναι λάθος: περιπεράστε κ.τ.ο....
Απ' ότι καταλαβαίνω ως γενικό κανόνα για τον καλαμαρισμό παίρνεις το να αναμιγνύονται ελλαδίτικα στοιχεία «σε μια καθόλα κυπριακή πρόταση προκαλώντας μια awkward κατάσταση». Αλλά νοείται αυτό ως υπερδιόρθωση; Μου φαίνεται όχι, με την έννοια ότι το αποτέλεσμα στους μεμονωμένους γλωσσικούς τύπους δεν είναι λάθος με την τυπική έννοια (εκτός από την «Αντιστροφή της αποσιώπησης των β, δ, γ»... και το «είχα της πει» ).
Βέβαια αν μετράει η πρόθεση....
vikar
Κύπριε αδελφέ, νά 'σαι καλά ρε φίλε...
Χαλικούτης, στην ενότητα για τη φωνολογία γράφει ο αδελφός: «Κάποιος που καλαμαρίζει όχι μόνο θα προφέρει αυτά τα σύμφωνα, αλλά θα τα προφέρει και σε θέσεις που δεν υπήρχαν αρχικά». Αυτό μάλλον εμπίπτει σ' ότι καταλαβαίνεις (κι' εσύ κι' εγώ) ως υπερδιόρθωση. Νομίζω οτι συγκεκριμένα παραδείγματα εδώ θα βοηθούσαν, κι' αυτήν τη στιγμή δέν μπορώ να σκεφτώ κανένα (ούτε και έχω πρόχειρο τον κύπριό μου...).
vikar
Σμπόκος... Τώρα κατάλαβα οτι αυτό που γράφω τό 'πες ήδη. (Εντάξει, πάω για ύπνο.)
xalikoutis
ναι βικ, αναφερόμενος στην «αποσιώπηση...» αυτό εννοούσα... αλλά γενικώς ναι, παραδέείθγματα...
κυπριος_αδελφος
Καλημέρα σας κύριοι.
Στον ορισμό διέπραξα κάποια αμαρτήματα, είναι αλήθεια.
Καταρχάς υπήρξα υποκειμενικός. Οι αντιπάθειες δεν κρύβονται υποθέτω.
Όσον αφορά την χρήση του όρου «υπερδιόρθωση», ναι είναι καταχρηστική. Δεν είναι όλα τα φαινόμενα υπερδιορθωτικά (αυτό δεν πρέπει να είναι λέξη, αλλά τε/σπα) και αυτά κυρίως συμβαίνουν στην φωνολογία (όπου «διορθώνουν» λέξεις που είναι ίδιες και στην κοινή διάλεκτο κλπ) και σε κάποιο βαθμό στην μορφολογία, όπου γίνεται κατάχρηση των περιφραστικών χρόνων σε προτάσεις που νοηματικά δεν τους χρειάζονται.
Ήθελα να τονίσω ότι αυτές οι αλλαγές γίνονται κυρίως επί τούτου και είναι αυτό που οι φίλοι μας οι αγγλοσάξονες λένε «forced».
Τέλος, συμφωνώ ότι το τι είναι λάθος είναι «σχετικό».
κυπριος_αδελφος
Παρεμπιπτόντως, έκανα λάθος στην φωνητική μεταγραφή του «σκύλος».
Αντί /'skilos/, πρέπει να είναι /'scilos/.
Galadriel
Οκ τώρα :)
xalikoutis
κύπριος ναι, πρόχειρος όχι.
Επισκέπτης
Εύγε. Εμπεριστατωμενότατο λήμμα. Επιτρέψτε μου μία παρατήρηση:
Δε διατηρούνται τα δασέα σύμφωνα. Δασέα ήταν τα φ, χ, θ, για τα οποία είναι βάσιμο να υποθέσουμε ότι στα αρχαία προφέρονταν πh, κh, τh. Στα σημερινά κυπριακά τα φ, χ, θ δεν είναι δασέα, όπως δεν είναι ούτε στην κοινή νεοελληνική ούτε σε άλλες διαλέκτους και ιδιώματα.
Οι φθόγγοι πh, κh, τh των κυπριακών αντιστοιχούν στα ππ, κκ, ττ. Είναι διπλά σύμφωνα, είτε κληρονομημένα είτε καινούργια. Στην περίπτωση λέξεων που και στην ΚΝΕ γράφονται (αλλά δεν προφέρονται βέβαια) με διπλό σύμφωνο, π.χ. παππούς, κόκκος, αυτό γίνεται σαφές. Τώρα σε λέξεις όπως ππέφτω, Κκάσιαλος, Ττερλικκάς (τα δύο τελευταία είναι κυπριακά επώνυμα) ο Ελλαδίτης φυσικά θα απορήσει λίγο.
Στο ευρύτερο Κυπροδωδεκανησιακό ιδίωμα συμβαίνει μεν να διατηρούνται στην προφορά τα διπλά σύμφωνα, όχι όμως πάντα σαν απλά σύμφωνα εις διπλούν, αλλά ενίοτε ως ξεχωριστά φωνήματα. Αυτό με τα πh, κh, τh συμβαίνει και σε άλλα νησιά (Ρόδο, Κάλυμνο, νότια Κάρπαθο). Άλλο παράδειγμα είναι το σσ, που άλλοι το προφέρουν απλώς σαν παρατεταμένο σίγμα, άλλοι (π.χ. Κάλυμνο, Κάσο, Νότια Κάρπαθο) σαν ένα «ειδικό» σίγμα πιο ψιλό, και άλλοι (βόρεια Κάρπαθο) σαν τσ. Στην Κύπρο δεν ξέρω τι ισχύει επ' αυτού.
Αισθάνομαι ότι οι καλαμπόρτζικες φωνητικές μεταγραφές που χρησιμοποιώ ρίχνουν το επίπεδο του ορίd3ιναλ λήμματος, αλλά δεν ξέρω να πληκτρολογώ ΑΡΙ.
Barbie
εδώ μπορείτε να βρείτε αναλυτικά τη κυπριακή γραμματική και πολλές λέξεις της διαλέκτου σε μια αξιόλογη έρευνα...
http://wikipriaka.com/docs/cypriot_words.pdf
http://www.wikipriaka.com/docs/cypriot_grammar-eng.pdf
ΠΡΩΤΕΥΣ
[..], Αθηναίοος καλαμαράάάς....
Έχει καμία σχέση ο ανωτέρω στίχος του πατέρα μου, του Μπάτη, που λέει και ο Σαββό (ή ο Ζαζό;) ;
HODJAS
Δες κι εδώ
κυπριος_αδελφος
Έλληνα αδερφή, υποθέτω ότι και πάλι διέπραξα λάθος στη διατύπωση.
Δεν διατηρούνται όπως ορθώς επισημαίνεις αυτά των αρχαίων (φ-χ-τ), αλλά αποτελούν εξέλιξη των διπλών π-κ-τ. Ενώ τα άλλα διπλά σύμφωνα όπως το λ-μ-ν-σ-θ κτλ είναι απλά «geminates», τα π-κ-τ είναι δασέα.
Θα ήθελα να διορθώσω το κενό στην διατύπωση, αλλά φαίνεται ότι μόνο οι διαχειριστές του slang.gr έχουν αυτού του είδους πρόσβαση.
Barbie, το σάιτ που λινκάρεις είναι αξιόλογο, αλλά η γραμματική είναι κατά την άποψη μου κάπως συντηρητική, ειδικά στις προφορές. Για παράδειγμα η Κύπρος προφέρεται όπως και στην επίσημη ελληνική, με «κ» κι όχι «τζ» (/ʧ) όπως γράφει η γραμματική στο λινκ (την οποία φαίνεται να ακολουθεί ο έτερος Κύπριος Αδελφός στην Ελληνοφρένεια του Σκάι).
Επισκέπτης
Κόλλα το!
(Πω πω! geminates!!!...)