Ο χαρακτηρισμός έχει διπλή έννοια, ανάλογα με την ετυμολογική επιρροή της λέξης μπουζούκι:
1. O κεφάλας (περσική επιρροή)
Επί οθωμανικής περιόδου, ο μεγάλος ταμπουράς (με την τρύπα του ηχείου μπροστά), λόγω περσικής γλωσσικής επιρροής, λεγόταν bozorg (بزرگ ), που σημαίνει μεγάλο στα Περσικά (συνώνυμο του οθωμανικού büyük). Η λέξη ελληνοποιήθηκε ως μπουζούκι που σημαίνει μεγάλος ταμπουράς.
2. O ξεροκέφαλος, δηλ. ο έχων χαλασμένο κεφάλι (τούρκικη επιρροή)
Πολλοί προσπάθησαν να συνδέσουν το μπουζούκι με το πιο κοντινό ηχητικά τουρκικό bozuk, που σημαίνει χαλασμένο, κατεστραμμένο. Είναι καταφανές πως αυτό δεν ισχύει, αφού το μπουζούκι ο μεγάλος ταμπουράς (bozorg-i) ήταν και είναι μια χαρά κουρδισμένο και αγαπημένο όργανο, ο οποίο ουδείς θεωρούσε χαλασμένο. Άπειρες φωτογραφίες και παλαιές γκραβούρες βεβαιώνουν του λόγου το αληθές με απλή πληκτρολόγηση στο γούγλοεικόνες. Βλ. επίσης μελέτες των Νίκου Φρονιμόπουλου (επισκεύασε τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη), Ηλ. Πετρόπουλου, Δημ. Σταθακόπουλου και τόσων άλλων.
Ιστορική περέκβαση: το μπουζούκι ανήκει στην αρχαία οικογένεια των Πανδουροϊδών εγχόρδων οργάνων της ανατολικής μεσογείου, που στο διάβα των αιώνων είχε τα ονόματα: πανδουρίς ή τρίχορδον, φάνδουρος, ταμπούρα, ταμπουράς (π.χ του Ρήγα Φεραίου και του Μακρυγιάννη) και πολλά άλλα ονόματα ανάλογα το μέγεθος, τις χορδές, το κούρδισμα και το μέρος που το έπαιζαν ( π.χ bulgari, dort teli, iki teli, cura, baglama, saz, liogari κ.λ.π.) Τέλος, το αμερικάνικης προέλευσης μπουζούκι που χρησιμοποίησαν οι ρεμπέτες αποτελεί υβρίδιο κατασκευής μάλλον του Επ. Σταθόπουλου που πάντρεψε στις ΗΠΑ, τον παλιότερο παραδοσιακό μπουζουκοταμπουρά με το μαντολίνο και έβγαλε ένα νέο όργανο/ υβρίδιο, το τρίχορδο ρεμπέτικο μπουζούκι με τάστα και μηχανικά κλειδιά/γρανάζια που πια δεν ήταν απλός μπουζουκοταμπουράς, αλλά συγκερασμένο όργανο. Κάτι που έγινε και λίγο αργότερα (κατ' άλλους παράλληλα) και με το 4χορδο μπουζούκι.
Περσικό:
- Μπαμπά, μπαμπά, έχω μεγάλο κεφάλι, μπουχουχού... [μπαμπάς χαϊδεύει επιφάνεια γκλάβας υιού με μεγάλες κυκλικές κινήσεις] - Τσώπα, τσώπα τώλα, μικρέ μου μπουζουκοκέφαλε!Οθωμανικό:
- Άντε ρε μπουζουκοκέφαλε! Ξεροκέφαλε και κατεστραμμένε άνθρωπε!
9 σχόλια
D.S
Να συμπληρώσουμε προς αποφυγήν παρεξηγήσεως, πώς αμερικάνικου τύπου τρίχορδα μπουζούκια ( υβρίδια του Επ.Σταθόπουλου μεταξύ παραδοσιακού μπουζουκοταμπουρά και μαντολίνου κ.λ.π ), εισήχθησαν στην Ελλάδα από έλληνες επαναπατριζόμενους μετανάστες, ότι αντίστοιχα σύγχρονα εποχής οργανοκατασκευαστικά πειράματα είχαν γίνει και στην Ιταλία ( Νάπολη ) και στη Σμύρνη και Πόλη και στην Πάτρα, Πειραιά, Αθήνα κ.λ.π. Επίσης τετράχορδα μπουζούκια με βασικό κούρδισμα la, re,la, re είχαν περιγράψει και οι ξένοι περιηγητές ήδη από τον 17-18ο αι. στην οθωμανική αυτοκρατορία, πολύ πρίν στον 20αι. το διαμορφώσουν στο re,la,fa,do που απογειώθηκε στα χέρια του Χιώτη, Ζαμπέτα κ.λ.π Επίσης μιά απλή επίσκεψη στο μουσείο λαϊκών οργάνων στην Πλάκα ( συλλογ. Φοίβου Ανωγειανάκη ) θα σας πείσει πώς ταμπουράδες στο σχήμα του μπουζουκιού ,σαν αυτό του γερο Μιλάνου από τον Βόλο, προϋπήρχαν , έτη πολλά, πριν την εισαγωγή του εξ αμερικής υβριδίου. Απλά οι παλαιοί μπουζουκοταμπουράδες ήταν για δημοτικά τραγούδια, ενώ το ( μπουζουκομαντόλινο ) υβρίδιο καθιερώθηκε μέσω του ρεμπέτικου και το 4χορδο μέσω των Χιώτη και Ζαμπέτα.
Galadriel
Το λήμμα είναι «μπουζουκοκέφαλος»; Γιατί έτσι που είναι αυτή τη στιγμή 1. δεν είναι λήμμα, 2. δεν είναι σλανγκ.
D.S
Galadriel , θα σε γελάσω :-( βασικά ήθελα να αναφερθώ στο Μπουζούκι που ετυμολογούν από το bozuk/χαλασμένο-κατεστραμμένο, ενώ είναι από το bozorg-i / μεγάλο, στα Πέρσικα και κατ΄ επέκταση στον «μπουζουκοκέφαλο», που μπορεί να σημαίνει και Κεφάλας ( Πέρσικη επιρροή ) και Κακοκέφαλος ( Τούρκικη επιρροή ). Αν δεν το ταξινόμησα σωστά ζητώ συγγνώμη... νέος γάρ στο forum. Αν υπάρχει κάποιος ειδικός που μπορεί να το ταξινομήσει καλύτερα ( καλλίτερα ), άς το κάνει για μένα. Υπόχρεος !!!
sarant
Πάντως, για να μη δημιουργούνται εντυπώσεις, η δεοντολογία επιβάλλει να επισημάνουμε ότι όλα τα λεξικά δέχονται την προέλευση από bozuk = χαλασμένος. Δεν έχω αποκλείσει εντελώς την ενδιαφέρουσα αυτή θεωρία, αλλά να ξέρουμε ότι δεν είναι η ευρέως αποδεκτή από τους λεξικογράφους.
Vrastaman
Με σάλιο και υπομονή έγινε και λήμμα και σλανγκ :Ρ
vikar
Τα «μή λήμματα» τέτοιου τύπου, όπως γράφει ο αγαπητός Ντιές, καλύτερο να τα αφήνουμε ως έχουν, λέω, ώσπου να φτιαχτεί καποιος ειδικός χώρος ανάρτησης τέτοιων κειμένων. Ότι ανεβαίνει στο σάιτ δέν είναι λήμμα με τη λεξικογραφική έννοια, και κακώς προσπαθούμε να το στραμπουλήγουμε έτσι κι' αλλιώς για να χωρέσει στο σχήμα -εκτός κι' αν το επιθυμεί φυσικά ο εκάστοτε ανεβαστής. Άποψη.
Στην ουσία του πράγματος (η οποία με την ανασκευή του κειμένου κάπως θολώθηκε), η προέλευση του μπουζούκι απ' το bozorg αντί απ' το bozuk, φαίνεται όντως πειστικότερη --αλλα έτσι δεν γίνεται πάντα με τις ερμηνείες που βγάζουν νόημα; αυτές ειν' οι πιό πειστικές. Έχω λοιπόν ερώτημα προς κυρ-σαράντ, και κάθε άλλο ετυμολόγο καθέξιν: τί στατιστικές δίνει η εμπειρία; όποτε τίθεται κάν τέτοια διαφοροποίηση, ευσταθούν συχνότερα φωνολογικές συνδέσεις ή σημασιολογικές; (Κάποιος μάλιστα στην ευρύτερη πιάτσα τό 'χε απαντήσει αυτό, αλλα δέν θυμάμαι πού...)
sarant
Για αυτό που ρωτάς, ο Μωυσιάδης στο βιβλίο του έχει κάποια κριτήρια ιεράρχησης (ανάμεσα σε φωνητική, μορφολογία κτλ) αλλά δεν το έχω τώρα πρόχειρο, επιφυλάσσομαι.
Πάντως, στο ιστολόγιο που το συζητήσαμε, ένας οθωμανολόγος παρατήρησε ότι: Χωρίς να ξέρω πολλά από ταμπουράδες, ο “μεγάλος ταμπουράς” στα οθωμανικά (και τα περσικά) θα ήταν tambur-i bozorg, όχι bozorg-i tambur.
Vrastaman
@ Βικ - είμαι μέγας ανεμιστήρας λαογραφικών ετυμολογικών ορισμών, αλλά κττμκ αυτές δεν έχουν προφανή θέση στο σάη εάν δεν συνοδεύουν σλανγκικό λήμμαν. Είναι υποχρέωση των μοντουλαίων να «σώζουν» τέτοιες καταχωρήσεις εάν είναι δυνατόν, σεβόμενοι πάντα τα επιχειρήματα των λημματοδοτών (ειδικά των νέων σλάνγκων). @ Ντιές - φίλτατε, σε περίπτωση που δεν συμφωνείς με τις εικαστικές μοντιφιές σε ορισμό και κείμενο, μπορείς να στείλεις σχετική αναφορά για να επανέλθει στην πρότερη κατάστασις.
D.S
Φίλε sarant, μα ποιός είπε ότι ο επιθετικός προσδιορισμός είναι bozorg-i tambur όπως λέει ο «οθωμανολόγος» ; Αντιθέτως είναι tambur-i bozorg, όπως μας αναφέρει ο Villoteau στα τέλη του 18ου αιώνα και δίνει και ζωγραφικές αποτυπώσεις των οργάνων http://fr.wikipedia.org/wiki/Guillaume_Andr%C3%A9_Villoteau
και επομένως καταφανώς είναι επιθετικός προσδιορισμός: ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ =Ταμπουράς μεγάλος. Οι γλωσσολόγοι των λεξικών δεν ξέρουν ούτε μπουζούκι, ούτε εθνομουσικολογία, ούτε τεχνικά χαρακτηριστικά του οργάνου. Οι μουσικολογούντες όμως έχοντας ασχοληθεί έτη επί ετών με το θέμα και με όλες τις πιθανές εκδοχές ( από bozuk, bozok, bozorg έως Βυζίον/Μπουζίον ) έχουν καταλήξει στον πέρσικο επιθετικό προσδιορισμό αυτή την περίοδο ( μεγάλος/η/ο ). Καλό θα ήταν οι γλωσσολόγοι να παρακολουθούν και άλλες έρευνες πρίν αποφανθούν «θεσφατικά» :-) Πέραν τούτου υπάρχει διδακτορική διατριβή για το Μπουζούκι από το τμήμα μουσικών σπουδών. Καταπληκτική μελέτη από το Νίκο Φρονιμόπουλο για τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη ( τον επισκεύασε και παίζει ) , διδακτορική διατριβή από το Δημήτρη Σταθακόπουλο ( οθωμανική περίοδο- Πάντειο ) και πολλούς άλλους, που δέχονται ώς επικρατέστερη πηγή τον Villoteau και το tambur-i bozorg , δηλ. Ταμπουράς Μπουζούκι ( Μεγάλος ). -