Επωνυμία του Θεού στον οποίο πιστεύει ο Ανδρέας Εμπειρίκος, για τη λατρεία του οποίου έχει επιστρατεύσει ένα ετερόκλητο θεολογικό και φιλοσοφικό υλικό.
Τον θεωρεί ως έναν Θεό γονιμοποιητή, όπως στην αρχαία ελληνική μυθολογία, που έχει χαρακτηριστικά του Δία και του Πανός, ο Οποίος, όμως, κείται επέκεινα του καλού και του κακού, σύμφωνα με την κατάρριψη της χριστιανικής ηθικής στο ομώνυμο έργο του Friedrich Nietzsche. Φέρει ωστόσο ονόματα και του χριστιανικού Θεού αντλημένα από τη βυζαντινή παράδοση την οποία οικειούται απολύτως ο Εμπειρίκος στο πλαίσιο μιας γλωσσικής φετιχιστικής προσκόλλησης στην ελληνοπρέπεια του λόγου, που χαρακτηρίζει όλη τη γενιά του 1930. Ο βυζαντινός μυστικισμός του Ακτίστου Φωτός μπλέκεται έτσι με τις αρχαιοελληνικές οργιαστικές λατρείες, με τον ιουδαϊστικό αποκρυφισμό, με τον πανθεϊσμό ή πανενθεϊσμό του Baruch Spinoza (=ο Θεός μέσα στα κτίσματα, ή ο Θεός εκτός των κτισμάτων, αλλά η ενέργειά Του εντός τους), και με τον προφητικό αντιηθικισμό και ουτοπισμό του δυτικού 19ου αιώνα σε ένα ιδιότυπο εμπειρίκειο συνονθύλευμα (βλ. παράδειγμα).
«Μήπως οἱ ἀπέραντοι κόσμοι ποὺ ἀπετέλουν τὴν θεσπεσίαν ἁρμονίαν ἦσαν τὸ ἔργον ὄχι τοῦ Θεοῦ ποὺ ἡ Ἐκκλησία θέλει νὰ μᾶς ἐπιβάλληι, ἀλλὰ ἑνὸς Θεοῦ τελείως διαφορετικοῦ, ἑνὸς Θεοῦ ἀλήθεια παντοκράτορος, ἑνὸς Θεοῦ ἀλήθεια παντοδυνάμου, ποὺ ὑπῆρχε μέσα στὰ ἲδια τὰ ἔργα του καὶ τὰ κτίσματά του, ἀποτελοῦντος ἕνα μὲ αὐτά, καὶ ὑπάρχοντος παντοῦ ἀλλ' ἀοράτου, ὅπως εἶναι ὑπαρκτὴ μὰ ἀόρατος ἡ ἐνέργεια, ὅπως εἶναι ὑπαρκτὸν μὰ ἀόρατον τὸ πνεῦμα, ὅπως εἶναι ὑπαρκτὸν ἀλλὰ μὴ ὁρατὸν εἰς τοὺς πολλοὺς τὸ Μέγα Φῶς τὸ Ἄκτιστον, τὸ ἐν μεγαλείωι καὶ δόξηι καταυγάζον, τὸ εἰς τοὺς αἰῶνας ἄπιαστον, μὰ ἐκθαμβωτικὰ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων ὁρατόν, μόνον εἰς ὅσους εὐλογήθησαν μὲ τὴν Ὑψίστην Χάριν τὸ Φῶς αὐτὸ νὰ ἰδοῦν; [...] Μήπως, μὰ τὸν Θεόν, ὁ μόνος Θεὸς ἦτο ἕνας τεράστιος καὶ παντοδύναμος Ψώλων, καὶ, οὐσιαστικῶς ὑπῆρχαν μόνο ἡδοναί, διὰ τοῦ πανισχύρου Πέους του καὶ τοῦ ὑπερπλουσίου Σπέρματός του χορηγούμεναι; Καὶ μήπως αἱ ἡδοναὶ αὐταί, τουτέστιν αἱ ἐρωτικαί, ἦσαν αἱ πράξεις ἐκεῖναι, ποὺ ἐπλησίαζαν ἀσυγκρίτως περισσότερον ἀπ' ὁ,τιδήποτε ἄλλο τοὺς ἀνθρώπους πρὸς τὸν Μεγαλοψώλονα Θεόν, τὸν ἀπόλυτον Πλάστην καὶ Κτήτορα τοῦ Κόσμου, τὸν Ἀπόλυτον Κύριον τῶν Δυνάμεων, τὸν Ἀπόλυτον Ἄρχοντα τῶν Οὐρανῶν καὶ τῆς μικρᾶς μας Γῆς;» (Μέγας Ανατολικός, Τόμος 1, σ. 108-109).
7 σχόλια
Khan
Κάτι δηλαδή σαν το «μεγαλοδύναμος» που λένε γιαγιούμπες αλλά σε εμπειρίκεια εκδοχή.
patsis
Αυτά τα λήμματα από κείμενα του Εμπειρίκου λέγονται σε (οποιαδήποτε) άλλα συμφραζόμενα; Χωρίς να αποτελούν παραπομπή, ευθεία ή έστω κάπως έμμεση, στα κείμενα αυτά; Το συγκεκριμένο, εγώ προσωπικά τουλάχιστον, δεν το έχω ακούσει και η αναζήτηση στο google, στο bing και στο yahoo δεν επιστρέφει απολύτως τίποτε άλλο πλην του «Μεγάλου Ανατολικού», ούτε καν παραφράσεις του και άλλους τύπους. Άλλωστε και ο ορισμός, αν τον καταλαβαίνω καλά, δεν προτείνει κάποια άλλη χρήση του.
Khan
Έχεις δίκιο. Νομίζω ότι στο ίδιο το corpus του Εμπειρίκου υπάρχει κι άλλες φορές το μεγαλοψώλων (δεν είμαι σίγουρος θα το τσεκάρω) αλλά (υποθέτω) όχι εκτός αυτού. Η αρχική μου σκέψη ήταν να κάνω λήμμα- ομπρέλα με τα εμπειρίκεια λήμματα, αλλά μετά παρασύρθηκα, ίσως να κάνουμε έναν συνδυασμό των δύο, να βάλει ο Σφυρίζων τα λήμματα όπως έχει αρχίσει, που εξάλλου έχει βάλει λήμματα που υπάρχουν και εκτός Εμπειρίκου (άλλες φορές κατ΄ επίδρασίν του, άλλες φορές όχι) και στο τέλος να κάνω κι εγώ μια ομπρέλα με τους όρους που δεν (φαίνονται να) υπάρχουν εκτός.
Σημειωτέον ότι το ψώλων υπάρχει στην αρχαία γραμματεία και σημαίνει τον ψωλαρά. Υποθέτω ότι από εκεί το αντλεί ο εγκρατής της αρχαίας γραμματείας τε και έγκαυλος ποιητής. Βλ. λ.χ. το Liddel-Scott. Συνώνυμο: πόσθων.
Khan
ΥΓ. Τουτέστιν το μεγαλοψώλων είναι πλεονασμός, σαν να λέγαμε λ.χ. μεγαλοψωλαράς.
Khan
Το βρίσκουμε τουλάχιστον άλλη μια φορά στον τόμο 4, σ. 254 (αναφέρομαι πάντα στην τελευταία έκδοση, αυτή του 2009 από την Άγρα), όπου χαρακτηρίζει τον λόρδο Κλίφφορντ: «ὁ μεγαλοψώλων Ἄγγλος λιμπερτίνος».
σφυρίζων
Pastis η αποδελτίωση του σλανγκιά πλούτου του Εμπειρίκου είναι ένα labor of love ( η μάλλον lust), αντίστοιχες ασκήσεις έχουν γίνει και για άλλους συγγραφείς που σημάδεψαν την αργκό (βλ. Τσιφόφος), και για να μιλήσω χωρίς περιστροφές δεν βλέπω γιατί θα έπρεπε να απολογηθούμε καθ οιονδήποτε τρόπο για τις αναρτήσεις αυτές.
σφυρίζων
(του σλανγκιά πλούτου => του σλανγκικού πλούτου)