Παραλλαγή του «στην υγειά σου», με ιδιαίτερη σημασία στην Κρήτη, όπου συνοδεύει ένα ολόκληρο τελετουργικό για πιώματα μέχρι λιποθυμίας.
Το «στην αφεντιά σου» είναι πιο σοβαρό απ' το «στην υγειά σου», το οποίο είναι γενικότατο. Δηλώνει ρισπέκ, και δείχνει ότι θεωρείς τον άλλον κύριο του εαυτού του - να κάτι που δεν ισχύει για όλους.
Το τελετουργικό έχει ως εξής. Παρεάκι μαζεύεται στην αυλή (σπίτι, μπαλκόνι, νυχτερινό κέντρο, οπουδήποτε), με το μπουκάλι / κανάτα / νταμιτζάνα κρασί στη μέση. Στην αρχή, ο κόσμος κερνάει και πίνει κανονικά, βάζοντας στα ποτήρια των άλλων και στο ποτήρι του (ο κεραστής, τελευταίος) και λέγοντας «γεια μας, μ'ρε παιδιά!» ή κάτι τέτοιο πριν τσουγκρίσει και πιει. Ως εδώ καλά. Αργά ή γρήγορα όμως, κάποιος θα κάνει τη μαλακία και θα «καλέσει». Έτσι ξεκινάει ένας κατήφορος που θα τελειώσει ανυπερθέτως με ένα τσούρμο λιώματα, χυμένους ο ένας πάνω στον άλλον.
Ο καλεστής, πρώτ' απ' όλα, σκώνεται όρθιος να τον βλέπουν. Μετά παίρνει το δικό του ποτήρι και το γιομίζει μέχρι πάνω πάνω, ξέχειλο που λένε. Μετά το σηκώνει προς τη μεριά αυτού που θέλει να καλέσει (παναπεί να προκαλέσει...), λέει σοβαρά-σοβαρά «στην αφεντιά σου», και το κατεβάζει κούπα (παναπεί μονορούφι). Αμέσως μετά το ξαναγιομίζει, πάλι ξέχειλο, και το δίνει σ' αυτόν που κάλεσε. Ο οποίος διαλέγει κάποιον άλλον στην παρέα να καλέσει, λέει κι αυτός «στην αφεντιά σου», πίνει την κούπα, ξαναματαγιομίζει, και ούτω καθ' εξής.
Οι κανόνες του παιχνιδιού:
1. Απαγορεύεται να καλέσεις χωρίς να πιεις. Πρώτα θα κατεβάσεις την κούπα σου, και μετά θα τη δώσεις στον άλλον. Το παιχνίδι είναι μια πρόκληση (dare που λένε στα εγγλέζικα), και δε νοείται να προκαλείς κάποιον να κάνει κάτι που εσύ δεν μπορείς.
2. Όλοι πίνουν απ' το ίδιο ποτήρι. Δεν έχει «σιχαίνομαι» και «μα η Κατερίνα φοράει κραγιόν» και αηδίες. Είναι παιχνίδι τση παρέας, και η παρέα κάνει bonding έτσι.
3. Απαγορεύεται να αρνηθείς κάλεσμα. Στην καλύτερη περίπτωση θα γίνεις ρεζίλι των σκυλιών, και θα 'σαι για πάντα πλέον ο ξενέρωτος που δεν πίνει όταν τον καλούν. Στη χειρότερη, ο καλεστής θα το πάρει προσωπικά και θ' ανάψει καβγάς. Εδώ ένα απλό τσούγκρισμα να αρνηθείς, ο άλλος παρεξηγιέται. Πόσο μάλλον ένα επίσημο κάλεσμα κι ένα αρχοντικό «στην αφεντιά σου». Όπως και να' χει, αν κάποιος δεν πιει, το παιχνίδι χαλάει, προς μεγάλη απογοήτευση της ομήγυρης.
4. Μπορείς να καλέσεις όποιον θέλεις στο τραπέζι, ακόμα κι αυτόν που σε κάλεσε αμέσως πριν, κάτι το οποίο έχει παρενέργειες. Αφενός, μπορεί να εξελιχθεί σε μονομαχία, όταν δύο στην παρέα καλούν συνέχεια ο ένας τον άλλον, συνήθως για να δουν ποιος αντέχει να πιει περισσότερο. Αυτή η εκδοχή συχνά συνοδεύεται από ανταλλαγή σκωπτικών μαντινάδων, όπου ο ένας προσπαθεί να πικάρει τον άλλον. Αφετέρου, μπορεί να οργανωθεί (εκ προμελέτης ή επιτόπου) ομαδική στοχοποίηση ενός από την παρέα, και όλοι μα όλοι οι υπόλοιποι να καλούν αυτόν, με γέλια και πειράγματα. Αυτή η εκδοχή συχνά συνοδεύεται από ενέσεις καφεΐνης στο νοσοκομείο, ώρες αργότερα.
5. Τέλος του παιχνιδιού δεν προβλέπεται. Θεωρητικά, τελειώνει όταν τελειώσει το κρασί. Φυσικά, όταν μιλάμε για σπίτια εξοπλισμένα με βαρέλια, μέχρι να τελειώσει το κρασί, ο κόσμος έχει αρχίσει να σωριάζεται.
Παραλλαγές:
1. Κούπα όχι σε κρασοπότηρο, αλλά σε υπερδιπλάσιας χωρητικότητας νεροπότηρο. Τα πράγματα βγαίνουν εκτός ελέγχου πολύ γρηγορότερα έτσι.
2. Κούπα σε ακόμα μεγαλύτερο, αυτοσχέδιο σκεύος. Έχω δει σε γλέντι γάμου κόσμο και λαό να βγαίνει εκτός μάχης σε dt, αφού ξεκίνησαν αφελώς τα «στην αφεντιά σου» με ένα πλαστικό εναμισόλιτρο μπουκάλι νερού, κομμένο λίγο κάτω απ' τη μέση. Μονορούφι πάνω από μισό λίτρο κρασί τη φορά...
3. Κούπα σε νεροπότηρο, με ρακή αντί για κρασί. Αυτά, λογικά, τα κάνουν μόνο οι βοσκοί, που ως γνωστόν έχουν υπεράνθρωπες αντοχές.
Παραλληλισμοί:
Το να πίνεις κρασί απ' το ίδιο σκεύος είναι μάλλον παγκόσμιο σύμβολο φιλίας ή/και αγάπης. Βλέπε τον καθολικό γάμο, όπου νύφη και γαμπρός έπιναν συμβολικά μια γουλιά απ' το ίδιο ποτήρι (το «διπλό» ποτήρι, που είδαμε στον Ελαφοκυνηγό, είναι νεότερη επινόηση βέβαια). Βλέπε το ορθόδοξο μυστήριο της θείας ευχαριστίας, όπου όλοι οι πιστοί μεταλαμβάνουν με το ίδιο κουτάλι. Βλέπε και το αρχαιοελληνικό έθιμο του κότταβου, όπου ο συμποσιαστής έπινε κι άφηνε μια γουλίτσα κρασί, την οποία γυρνούσε παιχνιδιάρικα στα χείλη του ποτηριού πριν το πασάρει στον εραστή. Ah, l' amour, l' amour!
Ετυμ. : < μσν. αφεντία < αφέντης < αρχ. αυθέντης
- Ώφου κι ώφου! Η τσεφαλή μου!
- Ηντά 'παθες, μ'ρε Μανολιό;
- Οψέ μαζωχτήκαμε παρέα στου Ψαρονίκου, κι είχε φέρει το καλό το κρασί απ' το χωριό, κι εξεκίνησε ο κουζουλός ο Νεκτάριος τα «στην αφεντιά σου», κι εγινήκαμε σύσκατοι ούλοι. Ώφου η τσεφαλή μου!
- Ε, και δεν αντέεις το πιώμα, μ'ρε Μανολιό;
- Κούπες με το κανάτι πίναμε, Ζαχάρη!
- Χίλιοι μαύροι διαόλοι!
- Στην αφεντιά σου, Γιώργη! Κουτελοβαρίσκω σου! (γκλουπ)
- Στην αφεντιά σου, Μιχαλιό! Κι εγώ αντιστέκομαί σου! (γκλουπ)
- Στην αφεντιά σου, Γιώργη!
(...ad nauseam. Κυριολεκτικώς.)
22 σχόλια
Galadriel
Σούπερ!
Pirate Jenny
Μεγάλο μού βγήκε, αλλά άξιζε νομίζω. :)
Πολλά ευχαριστώ και credits στον Hank για τον κότταβο!
Hank
Μπράβο!
Κι εσύ από Κρήτη;
Κάτσε, και στον ορθόδοξο γάμο υπάρχει ένα κοινό ποτήριο. Το «κοινόν ποτήριον» του γάμου είναι υπόλειμμα του γεγονότος ότι ο γάμος, όπως και όλα τα μυστήρια γίνονταν στο Βυζάντιο-Ρωμανία μέσα στην Λειτουργία, οπότε έχει μείνει κι έκφραση «κοινόν ποτήριον». Και το κουτάλι είναι πολύ πολύ μεταγενέστερο. Παλιά πίνανε κατευθείαν από το δισκοπότηρο και στη λειτουργία και στο γάμο.
Είναι εντυπωσιακή η δισχιλιετής παράδοση του κοττάβου βλ. σχόλιο στο κοτάω.
Pirate Jenny
Ναι, αλλά δε γνωρίζω στον ορθόδοξο γάμο να πίνουν άλλο κρασί απ' αυτό της μετάληψης - και το κοινό σκεύος (ποτήριον, κουτάλιον, ό,τι έχει ο καθένας :-Ρ) ισχύει γενικά εκεί. Η μετάληψη των καθολικών, αντίθετα, είναι σκέτη και στεγνή όστια, οπότε το κρασί είναι έθιμο του γάμου ειδικά. Τουλάχιστον τώρα.
Παίζουν κι άλλα παραδείγματα, από διάφορους πολιτισμούς. Παίρνω όρκο ότι και οι Κέλτες έκαναν κάτι αντίστοιχο με υδρόμελι, αλλά βαριόμουν να το ψάξω.
Όσο για τον κότταβο, εντάξει, μη βάζουμε και το χέρι μας στη φωτιά ότι από κει προέρχονται απ' ευθείας οι κούπες και τα «στην αφεντιά σου». :) Και οι Ρωμαίοι είχαν άπειρα drinking games, κάποια απ' αυτά τα κληρονόμησαν / εξέλιξαν οι Βενετοί, ίσως από κει, ποιος ξέρει... Από την άλλη (και το πιθανότερο, κατά την εκτίμησή μου), μπορεί να είναι ένα καθαρά αγροτικό έθιμο, και να μην έχει καμία σχέση με συμπόσια των πλουσίων και των πρωτευουσιάνων.
Τουλάχιστον άμεσα. Έμμεσα, όλα έχουν σχέση. Το κρασί είναι παντού ιερό, και οποιαδήποτε επαφή σωματικού υγρού (εν προκειμένω, σάλιο) μπορεί να έχει μυστικιστική σημασία. Αν το πάμε πολύ πολύ παλιά, οι σωματικές εκκρίσεις - όπως και ο,τιδήποτε βγαίνει απ' το σώμα, όπως τρίχες ή νύχια - είχαν τεράστια σημασία. Όποιος ήξερε ξόρκια, μπορούσε να σου κάνει κακό αν είχε πρόσβαση σε κάτι απ' αυτά. («Συμπαθητική μαγεία» που έλεγε και ο Frazer στο «Χρυσό Κλώνο», η βασική αρχή του βουντού, άπειρα παραδείγματα σε παραμύθια: ένα μαντίλι ή μια τρίχα απ' τα μαλλιά της πριγκήπισσας να καβάτζωνε η μάγισσα, και την «έδενε» με μάγια! Για τον ίδιο λόγο, έχει μείνει να θεωρείται «γρουσουζιά» ακόμα και σήμερα να πετάς τα νύχια που κόβεις όπου να' ναι. ) Πιθανόν όλο αυτό να ήταν μια πρωτόγονη απόπειρα εξήγησης των ασθενειών που κολλάνε με μικρόβια. Ποιος ξέρει...
Όταν λοιπόν κάποιος επίτηδες επέτρεπε στον άλλον τέτοια πρόσβαση, σίγουρα τον εμπιστευόταν, τον τιμούσε, τον αγαπούσε. Κάπως έτσι (αν και παίζουν κι άλλα, πιο πολύπλοκα) εξηγείται το φτύσιμο (για ξεμάτιασμα πχ), το έθιμο του αδερφοποιητού («να ενώσουμε τα αίματά μας»), και φυσικά το φιλί στο στόμα χωρίς σεξουαλικό υπονοούμενο.
GATZMAN
Καταπληκτικό!
Hank
'στη!
Vrastaman
Προσκυνώ την πορδούλα σου, Jenny!
xalikoutis
είχα ανεβάσει κανα-δυο σχετικά λήμματα και μήδια : κατοστάρα (κούπα), ό,τι βάλεις πάει, και το λίγο σχετικόνα κεραστεί!
Επίσης, μια βασική αλλά μάλλον ξεχασμένη στιχομυθία της φάσης που λέει η Mes (που λέγεται απλά κούπες)* ήταν (είναι;)
- σκουτελοβαρίχνω σου (σε χτυπάω στο κούτελο = αμφισημία, σου θέτω μια στο κούτελο με το γρόθο μου ή με το πιοτό που βαράει κατακούτελα)
- αντιστέκομαί σου (προσοχή στους τόνους)
Τώρα, το στην αφεδιά σου, το λέμε πολλές φορές και ειρωνικά ή out of context που λένε και στο ψηλό χωριό μου, γενικά όταν κερνάμε κάτι....
Να πω επίσης ότι η τυποποίηση του τελετουργικού έχει και πολύ να κάνει με τουριστικούς λόγους τυποποίησης του προϊόντος που λέγεται Κρήτη (ακόμα και εσωτερικού τουρισμού).... γι' αυτό και μοιάζει λίγο με φοιτητικό παιχνίδι.... Και οι κούπες άλλωστε δεν υπήρχανε από πάντα (ως «κούπες»).
*Ένα σύνηθες πείραγμα προς έφηβους από μεγαλυτέρους είναι «- πίνεις μπρε κούπες;»
Pirate Jenny
Μπράβο Χαλικούτη (εξαιρετικό nick), ήθελα κάποιον Κρητικό να πει πώς το ξέρει, γιατί κι εγώ από φοιτητοκατάσταση το 'ζησα. (Στα Χανιά, μα ο κόσμος ήταν μοιρασμένος από χωριά όλης της Κρήτης.)
Όσο για το «σκουτελοβαρίσκω σου» (ή «σκουτελοβαρίχνω» σου που λες κι εσύ, δεν καλοθυμάμαι) - «κι εγώ αντιστέκομαί σου» του παραδείγματος, το 'γραφε ο Καζαντζάκης στον Καπετάν Μιχάλη. :)
xalikoutis
θένξ για το ρέφερενς Jenny, το Καπετάν Μιχάλη το χα διαβάσει στα 13-4 σαν καλό κρητικόπουλο και δε θυμάμαι και πολλά.... αλλά πάντως λη στιχομυθία εγότανε, δεν είναι Καζαντζακισμός πιστέυω
Pirate Jenny
Ναι, δε λέω ότι είναι δική του επινόηση, απλώς αφού το 'γραψε τότε, λεγόταν τουλάχιστον από τότε.
GATZMAN
Το «ανατιστέκομαι σου», ακούγεται και σε μια ταινία με τον Ξανθόπουλο,που αναφέρεται στην εποχή που ήταν η Κρήτη τουρκοκρατούμενη.
iron
το ότι πίνουν μέσα από στιβάνια το ξέρατε; το ότι πάνε κόντρες και με μέλι ή με άζαξ για τα πιάτα αντί για κρασί; χαλικούτη;
Pirate Jenny
Με μέλι, το επιβεβαιώνω. Δεν ξέρω αν είναι Παγκρήτιο έθιμο, αλλά κατά Καστέλλι μεριά, ισχύει ως τεράστια επίδειξη αρχιδιών για κάποιον περίεργο λόγο.
Παίζει συνήθως σε γλέντια ή φαγοπότια, ή όπου τέλος πάντων εμφανίζεται ο κλασικός αλμυρός-γλυκός συνδυασμός γραβιέρας και μελιού. Η γραβιέρα σε πιατάκι, το μέλι σε κουπάκι. Ο πέτσακας ο τρισμέγιστος, λοιπόν, παίρνει το κουπάκι και επιχειρεί να κατεβάσει το μέλι μονορούφι. Η «μαγκιά» ενδεχομένως να έγκειται στο ότι σε λιγώνει αυτό το πράγμα προφανώς, ή ίσως στο ότι μπορεί πάρα πολύ εύκολα να σου κάτσει στο λαιμό και να πνιγείς.
Αν ποτέ μάθω ότι κάποιος κατάφερε να ποθάνει από τέτοιο πράγμα πάντως, θα το θεωρήσω τρομερά άδοξο θάνατο και θα το προτείνω κατευθείαν για Darwin Award.
Για Άζαξ δεν ξέρω (...) και τα στιβάνια, για κάποιο λόγο, μου θυμίζουν μια ατάκα απ' το «Σ' αγαπώ, μ' αγαπάς» :
« Γιατί να πιώ σαμπάνια απ' τη γόβα σου, ρε Δήμητρα; Εσύ θα έτρωγες μουσακά απ' την αρβύλα μου;»
xalikoutis
άιρον, βλ. την κωλοτρυπίδα μου στο τελευταίο σχόλιό μου εδώ
Vrastaman
Ρε πστ μόνο μια φορά έχω πάει στην λεβεντογέννα, και αυτή για μονοήμερο σεμιάριο όπου έφαγα με κάτι σπασίκλες στο κυλικείου του ΙΤΕ...
xalikoutis
η πειρατίνα πολύ σωστή.... αυτό που γίνεται πολύ συχνά στους γάμους είναι να φάει η παρέα το μέλι απ'το κουπάκι, και μετά να αρχίσει με το κουπάκι, που έχει και τη γλύκα απτο μέλι, τις κούπες, ... έχω χάσει τον κόσμο έτσι, αλλά δεν πέθανα.... next time
Pirate Jenny
Χμμμ... βασικά... αυτό δεν είναι κακή ιδέα. :-Ρ
xalikoutis
τίποτα δεν είναι κακή ιδέα, ειδικά που έχουμε και το βράστα που πρέπει να δει και την άλλη Κρήτη
iron
α ναι, βράστα, να πας, να πας, αλλά πρόσεχε γιατί τους αθηναίους (και παν μη κρητικόνε) τους αρχίζουν στα κεράσματα μέχρι τελικής. Να χύνεις και κανα ποτηράκι στο χώμα, έ;
έχω και ντοκουμέντα αλλά είναι οικογενειακά τρόπον τινά, και δεν θα μου επιτραπεί η μυδοποίησή τους να πάρει...
χαλικούτη σε βλέπω δοκιμασμένο, α, όλα κι όλα!
Vrastaman
... έχουν πέσει και οι αντοχές μου στο αλκοολ γμτ!
GATZMAN
Μόλις φύγει ο ανάδρομος Ποσειδώνας, θα ανέβουν οι μπυραντοχές σου