Ορισμοί από τον donmhtsos (133)
Εμφανίζονται 1-10 από 133

Ραφτάδικη σλανγκιὰ παλαιᾶς κοπῆς, ἀναφερόμενη στὴν τοποθέτηση τῆς "οἰκογένειας" στὸ ἀριστερὸ ἤ τὸ δεξὶ μπατζάκι τοῦ παντελονιοῦ.

Οἱ παλιοὶ ραφτᾶδες, ὅταν μετροῦσαν τὸν καβάλο τοῦ παντελονιοῦ, ρωτοῦσαν τὸν πελάτη ποῦ ἤθελε τὴν "κατάσταση", ἀριστερὰ ἢ δεξιά. Γιατὶ σύμφωνα μὲ παλιὸ ἀνέκδοτο, ἄν δὲν τοποθετηθεῖ σωστὰ ἡ "οἰκογένεια", σὲ πιάνουν ἀφόρητοι πόνοι στὴν πλάτη. Αὐτὸ ἔπαθε ὁ ἥρωας τοῦ ἀνεκδότου ὅταν, σὲ σχετικὴ ἐρώτηση τοῦ ράφτη του, ἀπάντησε ἀναιδῶς:

"Γιατί ρωτᾶς; Πιστοποιητικὸ κοινωνικῶν φρονημάτων στ᾿ ἀρχίδια μου θὰ βγάλεις;"

Φιλική συμμετοχή dryhammer

Δεν συμμετέχει ο Γιώργος Νταλάρας

"Το «α βάρα» ήταν ένα φραγκολεβαντίνικο κοινό ναυτικό κέλευσμα. Είναι το αντίστοιχο του επίσημου κελεύσματος: «άπωσον!» (σημ. Δ.Μ. :σπρώξε μακριά)

Πρόκειται για δύο λέξεις “a vara”. Η λέξη βάρα σήμαινε ξύλο που, τιθέμενο πλαγίως, συγκρατεί το σκάφος. Κατ΄ επέκταση κάθε ξύλο που τίθεται πλαγίως.

Η σημασία του προστάγματος αβάρα ήταν: να πλεύσεις με τη βάρα, δηλ. σπρώχνοντας. Συνήθως το κέλευσμα «αβάρα!» δίνεται από τον λέμβαρχο προς τον πρόκωπο της λέμβου που προσπαθεί με τη βάρα να αποτρέψει τη συνέχεια της πλεύσης του σκάφους βάζοντας το κοντάρι (τη βάρα) ως αντέρεισμα (κόντρα) στο πλησιέστερο σταθερό έρεισμα (βράχο, προβλήτα, άλλο σκάφος ή και προς το βυθό όταν είναι ρηχά).Οταν επλεαν α βαρα τα αλλα μεσα προσωθησης ειναι αδρανη. Άρα τη βάρα χρησιμοποιούσαν και για να έλξουν το πλεούμενο. Για το σκοπό αυτό η βάρα είχε στην άκρη της μια μύτη σαν δόρυ αλλά και ένα γάντζο όπως και η πίκα.

ΣΥΝΩΝΥΜΑ (σημ. Δ.Μ. για τη βάρα): πίκα και στάλιξ ή σταλίκι

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ

Από το Λατινικό ρήμα varare που σημαίνει διασχίζω, περνώ.

Φαίνεται να σχετίζεται με το αρχαίο βαρέω = πιέζω που ήταν εν χρήσει με μεταφορική σημασία. Το βαρώ με την σημασία του κτυπώ προέκυψε στο μεσαίωνα. Κατά τον Μπαμπινιώτη 171 από την βαρεία σφύρα την σημερινή βαριά." Από εδώ

Τα παραπάνω (από το Στουγιαννίδη) δείχνουν την εξέλιξη του όρου. Στις μέρες μας εξακολουθεί να χρησιμοποιείται από τους ανθρώπους της θάλασσας ως προστακτική του ρήματος αβαράρω που επίσης χρησιμοποιείται. Στα μικρά σκάφη γίνεται με τα χέρια, αν και είναι επικίνδυνο να πιαστούν αυτά ανάμεσα στο σκάφος μας και το "απωθούμενο" σκάφος ή την προκυμαία.

(Ένα πλεονέκτημα του προστάγματος αυτού είναι ότι είναι ευδιάκριτο και χάρη στα "α", προσφέρεται για πολύ δυνατές κραυγές. Αν συνδυαστεί δε με το "μαλάκα", το αποτέλεσμα είναι πιο εμφατικό).

Επίσης χρησιμοποιείται και μεταφορικά με την έννοια του "μακριά" (από κάποιον).

Ο Τσιφόρος χρησιμοποιεί (με την προηγούμενη έννοια) την έκφραση:

Λογοπαίγνιο σχετικό με το «άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών». Υπαινίσσεται την πνευματική ένδεια του λεγόμενου «καλού κόσμου».

Τὰ ἄγρια χὸρτα ὑπῆρξαν ἀπὸ πολὺ παλιὰ βασικὸ στοιχεῖο τῆς διατροφῆς μας, ἰδιαίτερα στὶς δύσκολες ἐποχὲς. Οἱ ὀνομασίες τους εἶναι ἴδιες ἤ παραπλήσιες σὲ πολλὰ μέρη τῆς Ἑλλάδας. Στὸ λῆμμα αὐτὸ παρουσιάζονται οἱ ὀνομασίες τῶν πιὸ συνηθισμένων ἄγριων χόρτων τῆς Κύθνου ποὺ εἶναι:

ἀτσόχοι,ἀλετρίδες, γαλατσίδες, μουναρίδες, ἀλιβαρβάροι καὶ πορίχια ἤ τσιμπητά.

Κάθε συνεισφορὰ, συμπλήρωση ἤ διόρθωση εἶναι εὐπρόσδεκτη.

Ἐπιστημονική ὀνομασία Sonchus oleraceus (Σόγχος ὁ λαχανώδης) ἐδῶ

Ἐπιστημονική ὀνομασία Ηymenonema graecum. Τὸ ἀγαπημένο χόρτο καὶ τῶν Συριανῶν ἐδῶ

Ἐπιστημονικὴ ὀνομασία Reichardia picroides ἐδῶ

Ἐπιστημονικὴ ὀνομασία Hypochoeris achyrophorus ἐδῶ

Ἐπιστημονικὴ ὀνομασία Centaurea raphanina sbsp mixta. ἐδῶ

Βροῦβες, πορίχια, τσιμπητὰ: Ὑπάρχουν ἀρκετὰ χόρτα ποὺ ὀνομάζουμε «βροῦβες» καὶ ποὺ ἀνήκουν στὰ γένη Sinapis (σινάπι), Sisymbrium (σισύμβριo) καὶ Erysimum (ἐρύσιμο). Ὀνομάζονται πορίχια τὸ φθινὸπωρο καὶ τὸ χειμώνα πρὶν "ξεβλαστήσουν" καὶ τσιμπητὰ ἀπὸ τὸν τρόπο ποὺ κόβονται, σὰν νὰ τσιμπᾶμε τοὺς πολὺ τρυφεροὺς βλαστοὺς, ποὺ βλασταίνουν τὴν ἄνοιξη. ἐδῶ.

Θαλασσινός "τόπος" που δεν έχει ψαρευτεί για κάποιο διάστημα και ως εκ τούτου "πολλά υποσχόμενος" (στις μέρες μας υπάρχει μόνο στα όνειρα και τη φαντασία μας). Την άκουγα στα παιδικά μου χρόνια από τον παππού μου, τον καπτα-Μήτσο, κάποιες φορές που ετοιμαζόμαστε να πάμε για ψάρεμα. Πιθανή ετυμολογία από το αμάλαγος: αγνός, ανέγγικτος, παρθένος.

*τραμουντάνα: ο βόρειος άνεμος (από το ιταλικό tramontana, προερχόμενο από το λατινικό trans montanus: δια του όρους)

Μιά ακόμα λέξη από τη ντοπιολαλιά της Κύθνου (άκρως ποιητική κατά τη γνώμη μου), που σημαίνει χάνω, βάζω (ή μου πέφτει) κάτι κάπου και δεν το βρίσκω, "το παίρνει ο άνεμος".

Με αφορμή τη λέξη αυτή (που προσωπικά δεν την έχω ακούσει να χρησιμοποιείται σε άλλη γραμματική μορφή στο νησί) έχω "κατασκευάσει" το ουσιαστικό της που, προς το παρόν, χρησιμοποιείται σε στενό οικογενειακό κύκλο. Έτσι αντί για ανακύκλωση χρησιμοποιούμε τον όρο "ανεμοκύκλιση". Αφορμή για τη μετονομασία (πέραν της διαστροφικής μου λεξικαυλίας) υπήρξαν τα δεινά που έχουν υποστεί οι ταλαίπωροι μπλε κάδοι της ανακύκλωσης, από κάφρους συμπολίτες μας, (μακριά απ' τον κώλο μας κι όπου θέλει ας μπει / ας είναι όπου νά 'ναι), κατά τη διάρκεια των "αγωνιστικών" (Θοῦ, Κύριε, φυλακὴν τῷ στόµατί µου) κινητοποιήσεων του, κατά τα λοιπά, συμπαθούς και ιδιαίτερα σημαντικού, από κοινωνική και περιβαλλοντική σκοπιά, κλάδου.

Λέξη τῆς κομμουνιστικῆς ἀργκὸ ποὺ σημαίνει ἄνθρωπο τοῦ κομματικοῦ μηχανισμοῦ, συνήθως ἔμμισθο (ἐπαγγελματικὸ στέλεχος). Τὴ χρησιμοποιοῦσαν μειωτικὰ οὶ τῆς λεγὸμενης ἀνανεωτικῆς ἀριστερᾶς γιὰ τὰ ἐπαγγελματικὰ στελέχη τοῦ ΚΚΕ, ἰδιαίτερα κατὰ τὴν ἐποχὴ τῶν μεγάλων συγκρούσεων γιὰ τὸν τίτλο τοῦ κόμματος μετὰ τὴν μεταπολίτευση.

Ἐπίσης χρησιμοποιήθηκε μὲ τὴν ἴδια ἀπαξιωτικὴ ἔννοια καὶ κατὰ τὶς ἐσωτερικὲς συγκρούσεις στὸ χῶρο τῆς ἀνανεωτικῆς ἀριστερᾶς γιὰ νὰ χαρακτηρίσει ἐσωκομματικοὺς ἀντιπάλους.

Τἐλος σύμφωνα μὲ τὸ Βικιλεξικὸ:

"απαράτσικ αρσενικό ή θηλυκό άκλιτο

1.(σπάνιο) κάποιος ο οποίος είναι μέρος ενός οργανισμού ή μιας δομής εξουσίας, ουσιαστικά ανώτερο στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος ή ευρύτερα γραφειοκράτης οποιουδήποτε οργανισμού

2.(σπάνιο) (μειωτικά) ο διοικητικός δημόσιος υπάλληλος, ειδικά στην κομμουνιστική γραφειοκρατία".

Ἐτυμολογία (ἀπὸ τὸ Βικιλεξικὸ): "απαράτσικ < ρωσική, аппаратчик < аппарат + -чик < λατινική apparatus, μετοχή παθητικού παρακειμένου του ρήματος apparo < ad + paro"

Περιποιούμαι, κανακεύω. Άλλη μια λέξη από τη ντοπιολαλιά της Κύθνου. Χαρακτηριστικό το παράδειγμα, όπως το θυμάμαι, κάπου στα τέλη της δεκαετίας του '50.

Η γερόντισσα, που έλεγε το παράπονό της, για κακομεταχείριση από το γέρο της, μιλούσε τα "παλιά" θερμιώτικα. Αν και μικρό παιδί, τότε, μου έκαναν τέτοια εντύπωση, που τα θυμάμαι ακόμα. Χαρακτηριστική η εκφορά του "γ" μετά το "β": βγαγιολίζω αντί βαγιολίζω. Αυτό το άκουγα τότε κι από άλλους ηλικιωμένους που έλεγαν Βγαγγέλη αντί Βαγγέλη. Αν δεν απατώμαι αυτό συμβαίνει και σε άλλα νησιά.

Επίσης χαρακτηριστική είναι η σύνταξη "μου βαρεί" (με γενική).

Νομίζω πως τα παραπάνω χρειάζονται σχολιασμό και συμπλήρωση από τους γνωρίζοντες.

Όσον αφορά στην ετυμολογία από μια σύντομη έρευνα βρήκα:

βαγιλίζω
και βαγιουλίζω και βαϊλίζω και βαγιολίζω (Μ βαγιλίζω)
περιποιούμαι, φροντίζω
νεοελλ.
1. νανουρίζω
2. κολακεύω.
[ΕΤΥΜΟΛ. Ο τ. βαγιλίζω < ουσ. βάγιλος, το δε βαϊλίζω < ουσ. βαΐλας, ενώ το βαγιολίζω < βάγιο, παρετυμολογικά]

Από εδώ

Επίσης εδώ βρήκα πως υπάρχει, με την ίδια έννοια, στη ντοπιολαλιά της (διπλανής) Σύρου.

βαρδαμάνα η (ουσιαστικό) ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ :‹ βενετ. varda mano εδώ. Κυριολεκτικά σημαίνει : φυλάει (προφυλάσσει) το χέρι.

Πάνινο ή δερμάτινο κατασκεύασμα που τοποθετούμενο στον αντίχειρα καταλαμβάνει τη μισή επιφάνεια του χεριού και χρησιμοποιείται από τους ιστιοράφτες για τη διευκόλυνσή τους στο ράψιμο των ιστίων με την ειδική, χοντρή και μεγάλη βελόνα.

βαρδαμάνα

Επίσης χειραγωγός που σε περίπτωση τρικυμίας συγκρατεί αυτούς που βαδίζουν στο κατάστρωμα

ή

σκοινί απ` το οποίο κρέμονται τα σωσίβια

ή τέλος

βαρδαζέντα: ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ :‹ ιτα varda gente :φυλάει τους ανθρώπους εδώ

α) σκοινί που διευκολύνει τους άντρες του πληρώματος ν` ανεβοκατεβαίνουν κατά μήκος της κλίμακας,

β) βαρδαζέντες, σκοινιά χρήσιμα για την πρόληψη της πτώσης των αντρών του πλοίου στην κεραία (των παλιών ιστιοφόρων).

βαρέλα, μίστατο

Η βαρέλα είναι μέτρο χωρητικότητας υγρών, κυρίως κρασιού, που χρησιμοποιούσαν (και κάποιοι χρησιμοποιούν ακόμα) στην Κύθνο. Η βαρέλα είχε χωρητικότητα 70 όκάδες. Αν μετατρέψουμε τις όκάδες σε λίτρα (με βάση αυτά που γράφει ο dryhammer στο λήμμα εικοσιπενταράκι: "τα βάρη αφορούν νερό όπου 1 ml = 1 γρμ ... 1 οκά = 1280 γρμ") η χωρητικότητα της βαρέλας είναι περίπου 90 λίτρα (γιά την ακρίβεια 89,6 λίτρα).

Το Λεξικό ελληνικών μονάδων μέτρησης (εδώ) αναφέρει:

βαρέλι, το το βουτσί ή βαρέλι ή βουτίον· μέτρο χωρητικότητας υγρών ενός, μισού ή τετάρτου του κόρου.

( κόρος, ο

[ναυτιλία] Μετρική μονάδα της χωρητικότητας των πλοίων, κυρίως των εμπορικών και των φορτηγών, η οποία ισοδυναμεί με 100 κυβικά πόδια, δηλαδή με 2,83 κυβικά μέτρα.

κόρος ή τονελάδα: βάρος 1000 χιλιόγραμμων από το ίδιο).

Υποδιαίρεση της βαρέλας ήταν το μίστατο που αντιστοιχούσε στο ένα δέκατο της βαρέλας, δηλαδή 7 οκάδες ή 8,96 λίτρα.

Το Λεξικό ελληνικών μονάδων μέτρησης (εδώ) αναφέρει:

μίστατο, το [Κρήτη, Κυκλάδες] δοχείο και μέτρο χωρητικότητας υγρών 6 – 12 οκάδων.

Από τα παραπάνω μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, ενώ η βαρέλα της Κύθνου είνα σημαντικά μικρότερη από το βαρέλι του Λεξικού, το μίστατο είναι μέσα στα όρια.